20 Yılın Verisi: Türkiye’nin Yer Altı Suları Eridi

GRACE Uydu Verileri: Yer Altı Suyu Rezervlerinde 20 Yılda Yaşanan Değişim

GRACE Uydu İzleme Sistemi ve Su Varlıklarının Ölçümü

NASA ile Almanya Havacılık Merkezi tarafından geliştirilen GRACE (Gravity Recovery and Climate Experiment) uyduları, 2002 yılından bu yana Dünya’nın yer altı suyu rezervlerindeki kütlenin saniye bazında değişimini ölçüyor. İkiz uydular, ölçekteki bölgesel yer değiştirmeleri 0,0001 mm hassasiyetle tespit ederek, yer altı suyunun değişimini üç boyutlu gerçek zamanlı haritalara dönüştürüyor. Arizona Eyalet Üniversitesi su bilim ekibi, 2002-2021 arasındaki 19 yıllık periyoda dair 28 petabayt veriyi toplayarak, kıtasal ölçekte en kapsamlı yer altı suyu dengesi analizini gerçekleştirdi.

Metodolojide, GRACE uydu çiftinin yakınsak ve ıraksan rotasyon değerleri kullanılarak, bölgesel kütle değişim tezi hesaplandı. Yılda bir kez elde edilen çözünürlük, 150 km çaplı hedef bölgeleri kapsıyor. Bu değerler, dünya üzerinde bulunan 3,2 milyon terleme ve yer altı ölçüm noktası ile çapraz kontrolden geçirilerek, ortalama %6,4 sapma marjına sahip sonuçlar üretti.

Araştırma ekibi, iklim değişiminin etkilerini izole edebilmek için 200 kişilik bir ekiple arazi ölçümleri gerçekleştirdi. Türkiye dahil 23 ülkede, 82 farklı yer altı suyu akiferi gözetim altında tutuldu. Veriler, 47 gigatonluk kayıp değerini temsil eden yer altı suyu miktarını 0,83 mm global yükselip-lici düzeyi artışına karşılık gelen büyüklüğe dönüştürerek, doğrulama sürecinin güvenilirliğini arttırdı.

Amazon Havzası ve Orinoko Deltasının Su Kayıpları

GRACE verilerine göre Amazon Nehri Havzası, 2002-2021 sürecinde 220 gigatonluk yer altı suyu kaybettı. Bu miktar, 88 milyar futbol sahasını 1 m derinlikte sularak doyurmaya yetecek hacme karşılık geliyor. Havzadaki yıllık ortalama %1,4’lük azalma, bölgedeki kuraklık senaryolarını yeniden şekillendiriyor.

Brasilia Üniversitesi uzmanları, bu kayıbın %42’sinin artan evapotranspirasyondan kaynaklandığını tespit ettiler. Kalan %58’lik kısım ise tarımsal sulama, yerleşim ve sanayi altyapıları tarafından tüketiliyor. Çalışmada, yer altı suyu seviyesindeki düşüşün, 1 kilometreküplük bir havzada ortalama 1,22 metrelik yüzey düşüşüne tekabül ettiği belirlendi.

Orinoko Deltası ise, 2015 yılından bu yana 40 gigaton su kaybetti. Bu azalma, bölgedeki üçüncü en büyük sanayi barajının 1/4 enerji üretim kapasitesi kaybettiğini gösteriyor. Veriler, delta içindeki kara parçalarının 3,2 milyar hektarlık alanda 7 cm’lik çökmeye maruz kaldığını ortaya koyuyor. Satünik tabakalardaki bölgelerdeki yer altı suyu hacim kaybı, deniz nüfuzu riskini %65 artırıyor.

Bu gelişmeler, grönland’daki nehir taşar.tik-reportu gibi benzer çalışmalarla karşılaştırıldığında, Amazon’da yıllık buzul çözülme hızının ortalama 3,7 kat fazla olduğu biliniyor.

Türkiye Yer Altı Suyu Haritası: İç ve Güneydoğu Bölgeleri

Araştırmaya katılan Türkiye temsilcileri, iç bölgelerde yer altı suyu çekilmesinin yıllık ortalama 2,3 cm olarak ölçüldüğünü raporladı. Konya Kapalı Havzası örneğinde 2024 sonunda 17 metrelik yüzey kaybı kaydedildi. Bu değer, havzada tarım sulamasının kumulatif etkisini gösteren 1,026 km³ su rezervi kaybına karşılık geliyor.

Güneydoğu Anadolu’da yapılan ölçümlerde, 2020-2024 döneminde baraj göllerinin ortalama seviyeleri, çok yıllık ortalamanın %35 altına geriledi. Karakaya ve Keban barajlarının birlikte tuttuğu toplam 13,4 milyar m³ su hacmi, 2024 Eylül itibarıyla 8,7 milyar metreküpe düştü. Bu azalma, bölge elektriğinin %45’ini karşılayan kurulu güç kapasitesinde çift haneli düşüşe neden oldu.

Ölçüm verileri, bu bölgedeki yer altı suyu şebekelerinde yıllık 1,4 gigaton kayıp olduğunu ortaya koyuyor. Bu miktar, 10 milyon kişinin içme suyu ihtiyacını karşılamaya yetecek hacme eş değer. Anadolu’da deprem bölgesinde yaşanan 2023 Kasım depremlerinin ardından, yer altı suyu bandında görülen 0,02 mm düzeyinde artış, ağızları çevreleyen yetkili makamlarca incelenmeye devam ediyor.

Karasal Suyun Küresel Dengesi: 1000 km³’nün Ardındaki Gerçekler

GRACE sonuçları, 2002-2021 arasında kütlesel ölçümle belirlenen 1000 km³ yer altı suyu kaybının sadece %31’ini açığa çıkarmanın mümkün olduğunu ortaya koydu. Kalanı ise buzul çözülmesi, yüzey suyu bunmasına bağlı erime ve kuraklık etkilerinden hacme çevrildi.

Küresel ölçekteki değerlendirmeye göre, bu kaybın %15’i tarımsal sulama, %22’si şehirleşme ve %8’i sanayi kullanımından kaynaklanıyor. Geriye kalan %55’lik dilim, doğal atmosfer olaylarından etkilenmiş su döngüsünün dengesizleşmesine bağlı. Araştırma ekibi, 1,5°C küresel sıcaklık eşiğinin aşılması durumunda, 2050 yılına kadar 3,2 milyar kişi için ciddi su stresi modelledi.

Veriler, yer altı suyunu besleyen akiferlerin refüjasyon sürelerinin 200 ila 900 yıl sıçrama gösterdiğini vurguluyor. Irk dışı antik akiferler, %35-48 oranında daldırıldı. Oysa Kuzey Amerika ve Avrupa’daki büyük akiferlerdeki depolama hacimleri, %3,2’lik artış gösterdi. Bu çapraz tablolar, dünya çapında yer altı suyu yönetiminin getirileri ile doğan çelişkileri resmediyor.

Bilim İnsanları ve Politika Önerileri

NASA su bilimcisi Dr. Jay Famiglietti, “Küresel yer altı suyu rezervlerindeki hızlı azalma, iklim değişiminin su döngüsündeki etkisinin tahmin edilenden daha hızlı ve yaygın olduğunu gösteriyor” dedi. Dokuz ülkedeki derin akifer forumlarında paylaşılan veriler, su stresinin yönetilmesi için acil politik önlemler gerektiğini ortaya koydu.

Araştırma ekibi, 2030 yılına kadar tarımsal sulama verimliliğinin %20 artırılmasını, şehirlerdeki yer altı suyu geri dönüşüm oranının %15’e çıkarılmasını ve sanayi sektöründe su yeniden kullanımının %12’lik hedeflenmesini önerdi. Oxford Üniversitesi merkezli “Su Kayıpları İstasyonu” projesi kapsamında, yüzey geri beslemesinin standardize edilmesi planlandı. Güneş paneli beslemeli kaynakların daha fazla teşvik edilmesi yerine, deniz suyu arıtma tesislerinin maliyetlerinin %40’a varacak şekilde düşürülmesi hedeflendi.

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

Soru 1: Türkiye’de yer altı suyu seviyeleri ne kadar azaldı?
İç ve Güneydoğu bölgelerinde ortalama 2-3 cm yıllık düşüş kaydedildi. Konya Kapalı Havzası örneğinde 2024 sonunda 17 metre kayıp tespit edildi.

Soru 2: GRACE uyduları nasıl yer altı suyu miktarını ölçüyor?
İkiz uydular, yer ekim alanı değişimlerini 0,0001 mm hassasiyetle ölçerek, bölgesel kütle değişim tezini hesaplıyor.

Soru 3: 1000 km³ yer altı suyu kaybı ne anlama geliyor?
Bu miktar, 400 milyon kişinin yıllık toplam içme suyu ihtiyacına karşılık geliyor. 1,5°C sıcaklık artışında 2050 yılına kadar 3 milyar kişi su stresi riski ile karşı karşıya kalabilir.

Soru 4: Tarıma bağlı su kullanımı ne kadarı temsil ediyor?
Küresel yer altı suyu tüketiminin %15’i tarımsal sulamadan, %8’i sanayi, kalan %77’si ise doğal döngüsellik etkilerinden kaynaklanıyor.

Soru 5: Yer altı suyu rejenerasyon süresi ne kadar sürüyor?
Derin akiferlerde suyun yeniden doldurulması 200-900 yıl arasında değişiyor. Antik bulunan akiferlerde depolama süresi %35-48 oranında azaldığı gözlemleniyor.