Organ Bağışı Artık Bir Tık Uzaklıkta

e-Devlet ve e-Nabız Üzerinden Dijital Organ Bağışı Sistemi

Sistem Nasıl Çalışır?

Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı, 2024 yılı içerisinde devreye aldığı dijital altyapı sayesinde organ bağışı sürecini tamamen çevrimiçi ortama taşıdı. Vatandaşlar, e-Devlet kapısı veya e-Nabız uygulamasına giriş yaptıktan sonra “Organ ve Doku Bağışı” sekmesinden başvuru oluşturabiliyor. Kimlik doğrulama; mobil imza, e-imza veya e-Devlet şifresiyle tamamlanıyor. Formdaki adımlar incelendiğinde:

1. Kişi, hangi organlarını bağışlamak istediğini işaretliyor.
2. Yakınlarıyla paylaşılmasını istediği bilgileri seçiyor.
3. Tercih ettiği iletişim yöntemini (SMS, e-posta veya kâğıt ortamı) belirtiyor.
4. İmza gerektiren son adımda sistem, doğrudan Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü veri tabanına kayıt oluşturuyor.

Tüm süreç yaklaşık üç-dört dakika içinde tamamlanıyor. Bağışlanan bilgiler, il halk kütüphanelerinde ve noterliklerde saklanan geleneksel defterlere ilave olarak merkezi elektronik veri tabanında şifreli şekilde tutuluyor.

Bağışçıların Yakınlarına Tanınan Haklar

Yeni düzenleme, biyolojik aile fertlerine ve evli olunan eşe özel bir öncelik sırası getiriyor. Sistem şöyle işliyor: Bağışçının vefatı durumunda, Medulla spinalis ölümü kararı verilmeden önce aile bireylerine sistem üzerinden otomatik bildirim gidiyor. Eğer bağışçının yakınlarından birinin nakil bekleme listesinde ivedi statü bulunuyorsa, bu kişi acil hastalardan sonra ikinci sırada değerlendiriliyor.

Hak kullanımında dikkat edilen kriterler:

• İkinci derece kan bağı dâhil edilmiyor.
• Öncelik hakkı, nakil gereklilik kriterlerine uyan ilk akabenin beyanı üzerine geçerli oluyor.
• Bağışçının üç yıl içinde sistemden kaydını silmiş olması durumunda öncelik etkisiz hâle geliyor.

Bu düzenlemenin amacı, kadavradan kaynaklı organ arzını artırmak ve aile baskılarını azaltarak bağışı güçlü kılmak.

Türkiye’de Organ Nakli Verileri

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) 2023 raporuna göre ülke çapında 29.147 yurttaş organ bağışı sonrası nakil listesinde sırada bekliyor. 2022 başında 2.576 olan kadavra bağışı sayısı 2023 sonunda 3.012’ye yükseldi. Aynı dönemde canlı vericiden gerçekleştirilen nakil adedi 4.261’den 4.642’ye çıktı.

Karşılaştırmalı uluslararası tablolarda Avrupa Birliği ülkelerinde milyon kişi başına donör sayısı 32,3 iken Türkiye’de 14,7 seviyesinde bulunuyor. Canlı vericiden nakil başarı oranı %96,9 ile global verilerin üzerinde. Ancak kadavradan nakil yeterliliği, Avrupa Birliği ortalamasının neredeyse yarısı olarak kaydedildi.

Dijital sistemin devreye girmesiyle 2024 ilk çeyreğinde kayıt artışı %18,4 oldu. Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü, 2024 sonu itibarıyla 70.000 yeni kayıt hedefliyor.

İstenilen Organ ve Kısıtlı Bilgi Paylaşımı

Bağış formunda karaciğer, böbrek, kalp, akciğer, kornea, deri ve kalın bağırsak seçenekleri yer alıyor. Kullanıcı “Diğer” alanını işaretlemek suretiyle istediği organı yapılandırabiliyor. Belgeyi onaylayan kişi, üç farklı gizlilik seviyesi seçebiliyor:

• Tamamen Açık: Tüm yakınlarına SMS bildirimi gider.
• Sınırlı: Eş ve birinci derece bireylerle paylaşılır.
• Gizli: Sadece bağışçının ölümünden sonra resmî mercilere bildirim yapılır.

Böylece kişisel tercih ayrımı sisteme tanımlanıyor. Hastane sistemleri, vefat kararından sonra özel şifre algoritmasıyla envanteri otomatik kontrol ediyor. Bu işlem veri güvenliği yönetmeliğine uygun olarak beş dakikadan kısa sürüyor.

Bağıştan Vazgeçme Hakkı

Bağışçı, dilediği zaman e-Devlet üzerinden “Bağış Kaydı İptal” sekmesine tıklayarak onayını geri çekebiliyor. Onayın kaldırılması anında sistem güncelleniyor. Listeden çıkış tarihinden itibaren eski bağışçıya tanınan öncelik hakkı da tamamen düşüyor. Aynı kişi ilerleyen bir zaman diliminde yeniden dilekçe oluşturmak isterse, önceki geçmişi sıfırlanmış oluyor.

Nakil Merkezlerinde Yeni Veri Akışı

Türkiye Organ ve Doku Nakli Koordinasyon Merkezi (TODAK), 5 bölge merkezi başta olmak üzere dört yüz civarında hastane veri tabanıyla entegre çalışıyor. Bu merkezler yeni sistemde şu değişiklikleri uyguluyor:

• organ bağışı kaydı eşleştiğinde sisteme otomatik beyan geliyor.
• Nakil koordinatörleri, bağışçının yakınlarına ivedilikle ulaşmak için SMS/e-posta tetiklemesi alıyor.
• Doku veya organ teslim süreci, çevrimiçi çapraz karşılaştırma sonrası ortalama 4-5 dakikada tamamlanıyor.

Aynı anda birçok hastanede donör bulgusu oluşabileceğinden, sistem “ilk kabul” prensibini baz alıyor. TODAK’a göre bu yöntem 2024 ilk çeyreğinde ortalama 38 dakikalık zaman kazancı sağladı.

Faturasal İşlemler ve Ekonomik Karşılık

Organ bağışı bedel içermez. Tüm işlemler kamu güvencesine alınmıştır. Donör adına düzenlenen heyet raporu ve otopsi masrafları devlet bütçesinden karşılanır. Bağışçının cenaze işlemleri tamamen özel sigorta veya genel sağlık sigortası kapsamında yürütülür. Nakle konu olan organların ulaşımı için Sağlık Bakanlığı kurulu kargo şirketleri sorumlu tutulmaktadır.

Hukuki Dayanaklar

Düzenleme 19 Ocak 2024 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanan “Organ ve Doku Nakli Hakkında Yönetmelik Değişikliği” ile yürürlüğe girdi. Madde 14/2’ye göre kimlik doğrulamalar ulusal yazılım sertifikası kullanılacak şekilde yeniden düzenlendi. Veri koruma amacıyla 6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu hükümleri uygulanıyor. [Akıllı cihaz okuyucuları] bkz: Ayrıca tanımlanan QR kod formu, hastane oturumlarında ebabilik (swap) donör kontrol sistemini de kapsıyor.

Entegrasyon ve Güvenlik Altyapısı

e-Devlet kullanımında buck-end katmanında Türkiye Ulusal Sağlık Ağı (TUSAŞ) standartları geçerli. Dijital imza verisinin ömrü en fazla 8 saat olarak belirlendi. Sistem; Sağlık Bakanlığı Veri Adası, Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü ve Tapu ve Kadastro Merkeziyle anlık senkron çalışıyor. Böylece farklı kurumların veri setleri kesintisiz entegre ediliyor.

Bu dijital kolaylığın yaygınlaşması, nakil listesindeki hasta sayısını giderek azaltar. Türkiye’de artık 18 yaşını dolduran her birey mobil cihazından birkaç dokunuşla organ bağışı sürecini tamamlayabilecek. Yasanın entegre çözüm hâlinde sağladığı öncelik sistemi hem bağışçıların ailelerini koruyor hem de acil durumdaki hastaların ilgisini daha kısa sürede karşılamayı hedefliyor.

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

Organ bağışı için yaş sınırı var mı?
18 yaş altındaki bireyler yalnızca yasal velisinin rızasıyla başvuru yapabilir.

Kayıt kapandıktan sonra bilgileri kim görebilir?
Bağışçı, gizlilik seviyesini kendisi belirler. Merkezi sistem, yalnızca seçili yakınları veya yetkili sağlık personeliyle irtibata geçer.

Eşim organ bağışı yaptı. Ben de nakil listesine öncelikle girebilir miyim?
Evet, fakat öncelik sırası nakil gereklilik kriterlerine göre değerlendirilir. Eğer evlilik hâli bağış tarihi itibarıyla mevcut ise hakkınız saklıdır.

Kayıt silindikten sonra öncelik hakkım ne zaman sona erer?
İptal onayının sistemde işlem tarihinden itibaren öncelikten yararlanma hakkınız tamamen düşer.

Organ nakli için aile onayı şart mı?
Bağışçının ön onayı geçerlidir. Ancak vefat anında hekim, hukuken yakınların rızasını almak zorundadır.