Deprescribing: Gereksiz İlaç Kullanımı Nasıl Azaltılır?

İlaçlar, hastalıkların tedavisinde kritik rol oynarken, uzun süreli ve gereksiz kullanımları yan etkilere yol açabilir. Deprescribing, bu soruna yönelik geliştirilen bilinçli bir tıbbi yaklaşımı ifade eder.

Deprescribing Nedir?

Deprescribing, hastanın mevcut sağlık durumu ve ihtiyaçları doğrultusunda, gereksiz veya potansiyel olarak zararlı ilaçların kontrollü şekilde azaltılması veya kesilmesi sürecidir. Özellikle çoklu ilaç kullanımı (polifarmasi) nedeniyle ortaya çıkan yan etkileri ve ilaç etkileşimlerini minimize etmeyi amaçlar.

Bu yaklaşım, yaşlı bireyler ve kronik hastalığı olan kişilerde sıklıkla uygulanır. Örneğin, Harvard Tıp Fakültesi’nin 2021 raporu, deprescribing uygulanan hastalarda hastane yatış oranlarının %12 azaldığını ortaya koymuştur.

Neden Deprescribing Uygulanmalı?

Polifarmasi ve Riskler

Birden fazla ilacın eş zamanlı kullanımı, beklenmeyen yan etkileri tetikleyebilir. ABD’de yapılan bir çalışma, 65 yaş üstü bireylerin %40’ının en az beş reçeteli ilaç kullandığını göstermektedir. Bu durum, böbrek işlev bozukluğu veya düşme riski gibi komplikasyonlarla ilişkilendirilir.

Zamanla Değişen Tedavi İhtiyaçları

Hastaların sağlık profili değiştikçe, bazı ilaçların gerekliliği de sorgulanabilir. Örneğin, diyabet tedavisinde kullanılan bazı ajanlar, hastanın insülin direncinin düzelmesiyle artık gerekmeyebilir.

Yan Etki Yönetimi

Proton pompa inhibitörleri (mide koruyucular) gibi ilaçların uzun süreli kullanımı, kemik erimesi veya B12 vitamini eksikliğine yol açabilir. Deprescribing ile bu riskler kontrol altına alınabilir.

Hangi İlaçlar İçin Deprescribing Düşünülmeli?

Statinler (Kolesterol İlaçları)

Düşük kardiyovasküler risk grubundaki yaşlı hastalarda, statinlerin kesilmesi kas ağrısı gibi yan etkileri azaltabilir.

Proton Pompa İnhibitörleri

6 aydan uzun süre kullanılan mide koruyucular, kemik metabolizmasını olumsuz etkileyebilir. Doktor gözetiminde doz azaltımı önerilir.

NSAİİ’ler (Ağrı Kesiciler)

Uzun süreli NSAİİ kullanımı böbrek hasarı veya mide kanaması riskini artırır. Alternatif tedaviler değerlendirilebilir.

Vitamin ve Mineral Takviyeleri

Düşük risk grubundaki bireylerde, gereksiz multivitamin kullanımı toksik birikime neden olabilir.

Deprescribing Süreci Nasıl İşliyor?

1. Değerlendirme: Hastanın ilaç listesi, tıbbi geçmişi ve mevcut semptomları gözden geçirilir.
2. Önceliklendirme: En yüksek risk taşıyan ilaçlar belirlenir.
3. Kademeli Azaltma: İlaç dozları yavaşça düşürülür veya kesilir.
4. Takip: Hastanın yeni rejime adaptasyonu izlenir.

Deprescribing’in Kanıtlanmış Faydaları

• Yan Etkilerde Azalma: Gereksiz ilaçların kesilmesi, baş dönmesi veya sindirim sorunlarını hafifletebilir.
• İlaç Etkileşimlerinin Önlenmesi: Özellikle antikoagülanlar ile diğer ilaçların etkileşimi azalır.
• Hastanın Yaşam Kalitesinde Artış: Daha az ilaç kullanımı, hasta uyumunu ve genel sağlığı iyileştirebilir.

Deprescribing, hasta merkezli bir tedavi yaklaşımıdır. Ancak herhangi bir ilacın kesilmesi veya dozunun azaltılması mutlaka bir hekim kontrolünde gerçekleştirilmelidir.

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

Deprescribing hangi hastalar için uygundur?

Özellikle çoklu ilaç kullanan, kronik hastalığı olan veya ilaç yan etkileri yaşayan bireylerde değerlendirilir.

İlaçları aniden kesmek tehlikeli olabilir mi?

Evet. Bazı ilaçlar (örneğin kortikosteroidler) yavaşça azaltılmazsa ciddi yan etkilere yol açabilir.

Deprescribing süreci ne kadar sürer?

Hastanın durumuna göre değişir. Bazı ilaçlar haftalar içinde kesilirken, diğerleri aylık takip gerektirebilir.

Vitamin takviyeleri neden deprescribing kapsamında değerlendirilir?

Gereksiz vitamin kullanımı, hipervitaminoz gibi durumlara neden olabilir. Özellikle demir ve D vitamini fazlası organ hasarı yapabilir.

Deprescribing için hangi uzmana başvurulmalı?

Hastanın takip edildiği pratisyen hekim, iç hastalıkları uzmanı veya geriyatristler bu süreci yönetebilir.