Diyarbakır Ulu Cami Restorasyonu Tamamlandı

Diyarbakır Ulu Cami Restorasyonu ve Tarihi Mirasın Korunması

Diyarbakır Ulu Cami, Anadolu’nun en eski ve en önemli İslami yapılarından biri olarak kabul edilir. 639 yılında, şehir merkezindeki büyük bir kilisenin camiye dönüştürülmesiyle inşa edilen yapı, Artuklu, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinin izlerini taşır. 2022-2025 yılları arasında gerçekleştirilen Diyarbakır Ulu Cami Restorasyonu, bu çok katmanlı tarihi mirasın gelecek nesillere aktarılması adına kritik bir öneme sahiptir.

Diyarbakır Ulu Cami’nin Tarihsel Gelişimi

Caminin tarihi, Diyarbakır’ın Müslüman Arapların egemenliğine girdiği 7. yüzyıla kadar uzanır. Emeviler döneminden sonra Abbasilerin kontrolüne geçen şehirde, caminin asıl organizasyonu ve genişletilmesi Selçuklu döneminde gerçekleşmiştir. Şehrin Selçuklu valisi Ebü’l-Kasım, caminin inşasını denetlemiştir.

Yapı, sonraki yüzyıllarda önemli eklemeler ve yenilemeler görmüştür. 1115’te Artuklu hükümdarı İlgazi, caminin kuzeyine yeni bir ibadet alanı eklemiştir. 1155-1156 yıllarında ise Artuklu Kara Arslan, caminin batı cephesine yeni bir minare inşa ettirmiştir. 12. yüzyılda, caminin doğu tarafına Mesudiye Medresesi eklenerek yapı külliye haline getirilmiştir. 13. yüzyılda Eyyubi hükümdarı el-Kamil Muhammed, batı tarafına bir başka ibadet alanı daha kazandırmıştır.

Yapı, tarihi boyunca depremlerden kaynaklanan hasarlara maruz kalmış ve defalarca onarılmıştır. 1114 ve 1150 depremlerinin ardından yapılan onarımlar, Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan’ın 15. yüzyıldaki, Osmanlıların 16. yüzyıldaki ve Sultan II. Abdülhamid’in 19. yüzyıldaki restorasyon çalışmalarıyla devam etmiştir. 20. yüzyılda ise 1960 ve 1980’li yıllarda kapsamlı restorasyonlar gerçekleştirilmiştir.

Mimari Özellikler ve Çok Kültürlü Etkiler

Diyarbakır Ulu Cami, büyük bir avlunun etrafında konumlanır. Güney tarafta yer alan ibadet alanı, sütun sıraları ile bölümlere ayrılmıştır. Avlunun kuzey, doğu ve batı cepheleri revaklarla çevrilidir. Cami, kuzeybatı ve güneybatı köşelerinde bulunan iki minareye sahiptir. 12. yüzyıldan kalma kuzeybatı minaresi daha eski olup, güneybatıdaki minare 19. yüzyıl Osmanlı eklemesidir.

Yapının mimarisi, Selçuklu, Artuklu, Eyyubi ve Osmanlı dönemlerine ait unsurları harmanlayan eşsiz bir karaktere sahiptir. Mihrap, karmaşık oyma işçiliği ile bezenmiştir. Ahşap minber ise yine oymalı süslemeleriyle dikkat çeker. Avlunun merkezinde bulunan şadırvan (abdest havuzu), avlunun taş döşemeli zemininde öne çıkan bir unsurdur. Revakları taşıyan sütunların başlıklarında geometrik ve bitkisel motifler işlenmiştir. Bölge mimarisinin tipik bir özelliği olan siyah bazalt taş, caminin duvarlarının ana malzemesidir.

2022-2025 Diyarbakır Ulu Cami Restorasyonu Süreci

2022 yılının Ekim ayında başlatılan ve 2025’te tamamlanan Diyarbakır Ulu Cami Restorasyonu, yapının fiziksel bütünlüğünü korumaya ve tarihi dokusunu yaşatmaya yönelik kapsamlı bir çalışma olarak kayıtlara geçmiştir. Restorasyon kapsamında öncelikle yapısal sağlamlık ele alınmıştır. Deprem riskine karşı önlem amacıyla statik projeler hazırlanmış ve güçlendirme çalışmaları yürütülmüştür. Caminin altından geçen tarihi Aynkaris su yolu korunarak, zemin ve yapı güçlendirme işlemleri hassasiyetle tamamlanmıştır.

Malzeme koruma ve yenileme çalışmalarında, ahşap merteklerin yenilenmesi öncelikli adımlardan biri olmuştur. Kalker taş yüzeylerdeki niteliksiz çimento bazlı malzemeler temizlenmiş, kayalık zemin üzerinde oluşan biyolojik oluşumlar restoratörler tarafından özenle arındırılmıştır. Kadınlar mahfilinin ahşap elemanları yenilenirken, korunmaya değer tüm orijinal ahşap ve taş malzemeler konservasyon işleminden geçirilerek yapıda muhafaza edilmiştir. Bu süreç, yapının orijinal karakterini bozmadan modern müdahale tekniklerinin nasıl uygulanabileceğine dair önemli bir örnek teşkil etmiştir.

Kültürel ve Dini Önem

Diyarbakır Ulu Cami, yalnızca bir ibadethaneden ibaret değildir. Türkiye’deki en önemli tarihi camilerden biri olmasının yanı sıra, Anadolu Selçuklu mimarisinin de en değerli örneklerinden biridir. Şehrin binlerce yıllık zengin tarihinin bir sembolü olan cami, aynı zamanda önemli bir İslami eğitim ve kültür merkezidir.

Cami, dört farklı Sünni mezhebe (Hanefi, Şafii, Maliki ve Hanbeli) ev sahipliği yapan ender yapılardandır. Her mezhep, ibadet salonunda kendisine ayrılan belirli bir bölümde ibadetini sürdürür. Bu özelliği ile cami, İslam’ın çoğulcu yapısını fiziksel olarak yansıtan bir müessese konumundadır.

Akademik çalışmalara ve arkeolojik araştırmalara sıkça konu olan Diyarbakır Ulu Cami, hem yerli hem de yabancı ziyaretçiler için önemli bir turistik çekim noktasıdır. 2025’te tamamlanan Diyarbakır Ulu Cami Restorasyonu, bu çok yönlü mirasın korunması ve ziyaretçilere en iyi şekilde sunulması açısından hayati bir rol oynamıştır. Yapının gelecek yüzyıllara sağlam bir şekilde aktarılması, bu tür düzenli ve uzmanlık gerektiren bakım çalışmalarına bağlıdır. Bu son restorasyon, kültürel miras yönetimi alanında titizlik ve sürdürülebilirliğin önemini vurgulamaktadır.

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

Diyarbakır Ulu Cami ne zaman restore edildi?
Diyarbakır Ulu Cami’nin en kapsamlı restorasyon çalışmalarından biri Ekim 2022’de başlamış ve 2025 yılında tamamlanmıştır.

Restorasyon çalışmalarında hangi ana unsurlara odaklanıldı?
Çalışmalarda, yapısal güçlendirme, orijinal ahşap ve taş malzemelerin konservasyonu, niteliksiz ek malzemelerin temizlenmesi, çatı ve mahvil gibi ahşap elemanların yenilenmesi ve zemin etüdü ile güçlendirilmesi öncelikli konular oldu.

Caminin mimari stilini ne belirliyor?
Cami, tek bir dönemin değil, Selçuklu, Artuklu, Eyyubi ve Osmanlı dönemlerinin üst üste eklenmiş mimari katmanlarından oluşur. Bu da onu Anadolu’da benzersiz kılan bir özelliktir.

Diyarbakır Ulu Cami neden bu kadar önemli?
Anadolu’nun en eski camilerinden biri olması, İslam aleminin 5. Harem-i Şerif’i olarak anılması ve dört farklı mezhebe ait bölümler barındıran nadir yapılardan biri olması, camiye tarihi ve dini açıdan büyük bir önem kazandırır.

Restorasyon sırasında caminin altından geçen su yolu nasıl korundu?
Restorasyon projesi kapsamında, tarihi Aynkaris su yoluna zarar vermemek için özel önlemler alınmış ve zemin güçlendirme çalışmaları bu hassasiyet gözetilerek yürütülmüştür.