Döner Kime Ait? AB Karar Verdi

Döner Kebap ve Avrupa Birliği Tescil Mücadelesi: Almanya ile Türkiye Arasındaki Anlaşmazlık

Avrupa Birliği’nin (AB) fikri mülkiyet ve coğrafi işaretler rejimi, dünya çapında pek çok geleneksel ürünü koruma altına alıyor. Son dönemde, bu koruma kapsamına alınmak istenen ve iki ülke arasında diplomatik bir gerilime konu olan ürün ise Türk mutfağının simge yemeklerinden biri olan döner kebap. Türkiye’nin AB’ye yaptığı “Türk usulü dönerin tescili” başvurusu, özellikle Almanya’da büyük yankı uyandırdı ve ticari dengeleri etkileyecek potansiyel sonuçlarıyla gündeme oturdu.

Döner Kebabın AB Yolculuğu ve Türkiye’nin Başvurusu

Türkiye, geleneksel gıda ürünlerini uluslararası arenada korumak amacıyla coğrafi işaret tescili için çeşitli girişimlerde bulunuyor. Bu kapsamda, döner kebap için Avrupa Birliği Komisyonu’na yapılan başvuru, ürünün belirli bir standartta ve yalnızca belirli bir coğrafyada üretilen bir ürün olarak tanınmasını hedefliyor. Coğrafi işaret tescili, bir ürünün kalitesinin, ününün ve diğer karakteristik özelliklerinin esas olarak o coğrafi kökene bağlı olduğunu garanti eden bir koruma şekli.

Türkiye’nin başvurusu kabul edilirse, AB pazarında “döner kebap” adıyla satılacak ürünlerin, Türkiye tarafından belirlenen spesifikasyonlara uygun şekilde hazırlanması gerekecek. Bu spesifikasyonlar, kullanılan etin kalitesi ve cinsi, baharat karışımları, hazırlama yöntemleri ve pişirme teknikleri gibi bir dizi kriteri içeriyor. Bu durum, mevcut AB üreticilerinin üretim süreçlerinde önemli değişiklikler yapmasını zorunlu kılabilir.

Almanya’nın İtirazı ve Endişeleri

Almanya, döner kebap ile derin bir kültürel ve ticari bağa sahip. Ülkede, özellikle fast-food sektörünün vazgeçilmez bir parçası haline gelen döner, binlerce işletme ve on binlerce çalışan için önemli bir geçim kaynağı. Alman endüstrisi, Türkiye’nin coğrafi işaret başvurusuna güçlü bir itirazla karşılık verdi. Almanya’nın itirazının temelinde, yerel üreticilerin ekonomik çıkarlarını koruma kaygısı yatıyor.

Alman yetkililer ve gıda sektörü temsilcileri, tescilin mevcut üretim tarzlarını ve pazar dinamiklerini bozacağını savunuyor. Almanya’da üretilen dönerlerin bir kısmı, geleneksel Türk tariflerinden farklılık gösterebiliyor; tavuk eti kullanımı, farklı baharat kombinasyonları veya yerel damak zevvine hitap eden çeşitler yaygın olarak bulunabiliyor. Tescil gerçekleşirse, bu ürünlerin artık “döner kebap” adı altında satılamayacağı, bunun yerine “dönen şiş” (Drehspieß) gibi alternatif isimler kullanmak zorunda kalınabileceği belirtiliyor. Bu durumun, marka değeri kaybına ve müşteri kafa karışıklığına yol açabileceği öngörülüyor.

AB Mahkemesinin Kararı ve Sonrası

Türkiye, AB ülkelerinde mevcut üretim şekilleriyle yapılan ve belirlenen kriterlere uymayan ürünlerin “döner kebap” adıyla satılmaması için hukuki bir dava açmıştı. Ancak, Avrupa Birliği Adalet Divanı (CJEU) bu davayı Türkiye aleyhine sonuçlandırdı. Mahkemenin gerekçesi, “döner kebap” adının AB pazarında jenerik bir terim haline gelmiş olabileceği yönündeydi. Yani, ismin artık belirli bir coğrafi bölgeden ziyade belirli bir yemek türünü tanımlamak için yaygın olarak kullanıldığına hükmetti.

Bu karar, Türkiye’nin coğrafi işaret başvurusu sürecini doğrudan sonlandırmıyor olsa da, başvurunun kabul edilmesi önünde önemli bir engel oluşturuyor. Mahkeme kararı, başvurunun değerlendirilme sürecinde dikkate alınacak kritik bir emsal teşkil ediyor.

Potansiyel Etkiler ve Gelecek Senaryoları

Döner kebap için coğrafi işaret tescili elde edilmesi durumunda, özellikle Almanya başta olmak üzere AB ülkelerindeki üretim süreçleri büyük ölçüde değişime uğrayacak. Üreticiler önlerinde temel olarak iki seçenek bulacak: Ya üretim yöntemlerini Türkiye’nin belirlediği geleneksel spesifikasyonlara uygun hale getirerek “döner kebap” adını kullanmaya devam edecekler ya da ürünlerini “dönen şiş” gibi farklı bir isimle pazarlayacaklar.

İlk seçenek, muhtemelen daha yüksek kaliteli hammaddeler ve daha katı üretim kuralları gerektireceğinden, maliyet artışlarına ve dolayısıyla tüketiciye yansıyacak fiyat artışlarına neden olabilir. İkinci seçenek ise, onlarca yıldır oluşturulmuş marka değerinden vazgeçmek ve pazarlama stratejilerini yeniden oluşturmak anlamına gelecek. Her iki senaryo da Alman döner sektörü için ciddi ekonomik ve operasyonel zorluklar taşıyor.

Taraflar arasında diplomatik kanallardan bir uzlaşma arayışları devam etse de, şu an için somut bir sonuç alınamadı. Süreç, AB Komisyonu’nun nihai kararını açıklamasıyla netlik kazanacak. Bu karar, sadece bir yemeğin adından çok daha fazlasını; uluslararası ticaret kurallarını, kültürel mirasın korunmasını ve çok uluslu bir pazarın ekonomik çıkarlarını dengelemekle ilgili olacak. Döner kebap, bu karmaşık dengenin tam merkezinde yer alıyor.

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

Türkiye neden döner kebabı için coğrafi işaret tescili istiyor?
Türkiye, döner kebabın geleneksel bir Türk yemeği olduğunu ve belirli bir kalite standardı ve hazırlama yöntemiyle korunması gerektiğini savunuyor. Tescil, ürünün orijinalliğini ve kültürel kimliğini korumayı, aynı zamanda taklitlerinden ayırt edilmesini amaçlıyor.

Coğrafi işaret tescili çıkarsa Almanya’daki dönerciler ne yapacak?
Almanya’daki üreticiler iki yol izleyebilir: Ya üretimlerini Türkiye’nin belirlediği geleneksel spesifikasyonlara uygun hale getirerek “döner kebap” adını kullanmaya devam ederler ya da ürünlerini “dönen şiş” (Drehspieß) gibi farklı bir isimle satarlar. İlk seçenek muhtemelen maliyet artışına yol açarken, ikincisi marka değeri kaybı riski taşır.

AB Mahkemesi’nin kararı neydi?
Avrupa Birliği Adalet Divanı, Türkiye’nin “döner kebap” adının sadece belirli kurallara uygun ürünler için kullanılması talebini reddetti. Mahkeme, “döner kebap” adının AB pazarında jenerik bir terim (yani belirli bir yemek türünü tanımlayan yaygın bir isim) haline geldiğine hükmetti.

Bu karar Türkiye’nin coğrafi işaret başvurusunu engelliyor mu?
Hayır, doğrudan engellemiyor. Ancak mahkeme kararı, başvurunun değerlendirilme sürecinde olumsuz bir emsal oluşturuyor ve başvurunun kabul edilmesini zorlaştırıyor. Nihai kararı AB Komisyonu verecek.

Tüketiciler bu süreçten nasıl etkilenecek?
Tescil alınırsa ve üreticiler geleneksel tarife uyarsa, tüketiciler muhtemelen daha yüksek kalitede ancak daha pahalı bir ürünle karşılaşabilir. Üreticiler alternatif isimler kullanırsa, pazarda aynı ürün için farklı isimler görülebilir ve bu da kafa karışıklığına neden olabilir.