Kahverengi kokarca, Doğu Karadeniz bölgesinde özellikle fındık bahçelerinde ciddi tarımsal ve sağlık sorunları yaratmaya başlayan, istilacı bir böcek türüdür. Uzmanlar, bu böcek türüyle doğrudan temas edilmemesi konusunda uyarılarını sürdürmektedir. Pentatomidae familyasına ait olan kahverengi kokarca (Halyomorpha halys), Çin, Japonya, Kore ve Tayvan’ın yerli türü olmasına rağmen son yıllarda Türkiye’de hızla yayılmaktadır. Yetişkin bireyler yaklaşık 1.7 cm uzunluğunda, koyu kahverengi renkli ve alt krem rengi-beyazdır. Nimfları ise siyah veya çok koyu kahverengi olup, scleritler arasında kırmızı integüman bulundurur. Antenleri ve karın bölgesindeki benekli görünümü nedeniyle “mermerlenmiş” olarak da anılır.

Kahverengi Kokarcanın Yayılma Alanı ve Biyolojik Özellikleri

Kahverengi kokarca, orijinal habitatı dışında son derece adaptif bir yapıya sahiptir. Türkiye’de ilk olarak tespit edilmesinden sonra özellikle Doğu Karadeniz Bölgesi’nde yoğunlaşmıştır. Fındık üretim merkezleri olan Trabzon, Rize ve Giresun illeri üzerinde istila etkisi göstermektedir. Bu böcekler, özellikle sonbahar aylarında soğuk havaların gelmesiyle birlikte besin arayışıyla iç mekanlara sızma eğilimi gösterir. Evlerin, apartmanların ve iş yerlerinin içlerine giren kahverengi kocarcalar, yoğun popülasyonları ve güçlü koku salgıları nedeniyle yaşam alanlarını kullanılmaz hale getirmektedir. Bazı bölgelerde vatandaşlar, “bütün gün yemek yiyemedim” şeklinde şikayette bulunmaktadır.

Sağlık Riskleri ve Tehditler

Kahverengi kokarca, insan sağlığı için önemli riskler taşıyan bir böcek türüdür. Prof. Dr. Kutlu ve diğer uzmanlar, böceklerin salgıları ve parçalanmış vücut atıklarının iç mekanlarda birikmesiyle alerjik rinit, göz kaşıntısı, astım atakları ve deri döküntülerinde artış yaşandığını bildirmektedir. Wikipedia’da yer alan bilgilere göre, böceğin vücut sıvıları insan cildinin ve gözlerinin toksik ve tahriş edici olabilir. Tayvan’da bir keratitis (göz iltihabı) vakası bildirilmiştir. Savunma mekanizması olarak trans-2-decenal ve trans-2-octenal bileşenlerini içeren, dereotu kokusuna benzer güçlü bir koku salgılar. Bu koku, insanlar üzerinde mide bulantısı ve baş ağrısı gibi rahatsızlıklar tetikleyebilir.

Tarımsal Zararlar ve Ekonomik Etkiler

Kahverengi kokarca, tarım sektörüne ciddi ekonomik kayıplar yaşatmaktadır. Proboscisi kullanarak 100’den fazla bitki türünün özsuunu emer. Meyve ve sebzelerde çukurcuklar veya nekrotik alanlar oluşturarak kalitesini düşürür. Özellikle fındık başta olmak üzere elma, üzüm, zeytin ve sebze üretimine verdiği zararlar büyüktür. ABD’de 2010-2011 yılları arasında elma üreticileri 37 milyon dolarlık kayıp yaşamıştır. Türkiye’de ise Doğu Karadeniz bölgesinde fındık üreticileri üretimde %30’a varan kayıplar yaşamaktadır. Bu zararlar, hem üreticilerin gelirlerini düşürmekte hem de gıda güvenliği riski yaratmaktadır.

Ev İstilası ve Sosyal Etkiler

Soğuk aylar geldiğinde kahverengi kocarcalar, doğal habitatlarından çıkarak insanların yaşadığı alanlara doğru genişleme gösterir. Özellikle Trabzon başta olmak üzere bölge kentlerinde apartman dairelerini, iş yerlerini ve kamu binalarını istila eder. Yoğun kolonileşmeler sonucunda ortaya çıkan koku ve böcek artışı, yaşam kalitesini ciddi şekilde düşürmektedir. Bazı durumlarda böceklerin yatakta, mutfakta ve giysilerde bulunması, psikolojik rahatsızlıklara yol açmaktadır. Bu durum, sosyal yaşamı ve iş verimliliğini olumsuz etkilemektedir.

Uzman Uyarıları ve Önlemler

Doğu Karadeniz Bölgesi’nde faaliyet gösteren uzmanlar ve İl Tarım ve Orman Müdürlükleri, kahverengi kokarca ile doğrudan temas edilmemesi konusunda uyarılarını sürdürmektedir. Hürriyet ve NTV gibi haber kaynaklarında yer alan açıklamalarda, böceklerin elle temas edilmemesi gerektiği vurgulanmaktadır. Temas durumunda ciltte tahriş, gözlerde kaşıntı ve alerjik reaksiyonlar gelişebilir. Uzmanlar, özellikle çocukların, yaşlıların ve alerjisi olan birelerin bu böceklerden uzak durmasını önermektedir. Ayrıca, böceklerin evlerde ezilerek öldürülmemesi, salgıların yayılmasına neden olabileceği uyarısı yapılmaktadır.

Mücadele Yöntemleri

Kahverengi kokarca ile mücadele için bütüncül yaklaşımlar benimsenmektedir:

• Feromon Tuzakları: Böcekleri cezbeden feromonlu tuzak ağları kullanılmaktadır. Bu tuzaklar, böcek popülasyonunun izlenmesinde ve azaltılmasında etkilidir.
• Biyolojik Mücadele: Yerli doğal düşman türleri kullanılarak biyolojik kontrol programları geliştirilmektedir. Trabzon Tarım ve Orman Müdürlüğü, fındık bahçelerine içerisine cezbedici koku yayan madde bulunan pet damacana konulduğunu bildirmiştir.
• Dijital Haritalama: Erken uyarı ve izleme sistemleri kurulmaktadır. Bu sistemler, böceklerin yayılımını takip etmek ve müdahale zamanını belirlemek için kullanılır.
• Kimyasal Mücadele: Gerekli bölgelerde Sağlık Bakanlığı onaylı ilaçlama çalışmaları yapılmaktadır. Ancak bu yöntemde ekosistem dengesi göz önünde bulundurulur.

Ulusal Kahverengi Kokarca Eylem Planı oluşturulması ve IRAP (İklim Değişikliği ve Doğal Afetlerle Mücadele ve Uyum Programı) ile ulusal afet stratejileriyle entegrasyonu önerilmektedir. Mücadelenin uzun vadeli ve sürdürülebilir olması için çiftçilerin eğitimi, kamu bilincinin artırılması ve araştırma-geliştirme çalışmalarının desteklenmesi gerekmektedir. Kahverengi kokarca ile mücadelede her bireyin sorumluluk alması, toplumsal farkındılık ve kurumsal işbirliği başarı için kritik öneme sahiptir.

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

Kahverengi kokarcayı nasıl tanırım?
Yetişkin bireyler 1.7 cm uzunluğunda, koyu kahverengi ve alt krem rengi-beyazdır. Nimfları siyah veya çok koyu kahverengi olup, scleritler arasında kırmızı renk bulunur. Antenleri ve karın bölgesindeki benekli görünümü “mermerlenmiş” ismini almıştır.

Kahverengi kokarca ne gibi sağlık tehlikeleri oluşturur?
Vücut sıvıları cilt ve gözler için toksik ve tahriş edicidir. Temas sonucu alerjik rinit, göz kaşıntısı, astım atakları ve deri döküntüleri görülebilir. Güçlü koku mide bulantısı ve baş ağrısı yapabilir.

Kahverengi kokarcadan nasıl korunmalıyım?
Doğrudan temas etmekten kaçının. Ev ve bahçelerde feromon tuzakları kullanın. Böcekleri ezmeden vakumla veya sızdırmaz kaplarla toplayın. Yoğun istila durumunda Tarım ve Orman Müdürlüğü’nden yardım isteyin.

Kahverengi kokarca tarlalara nasıl zarar verir?
Proboscisiyle bitki özsu emer. Meyve ve sebzelerde çukurcuklar veya nekrotik alanlar oluşturur. Özellikle fındık, elma ve üzümde kalite kaybına ve ekonomik zarara yol açar.

Kahverengi kokarcalar neden evlere girer?
Soğuk havalar geldiğinde besin ve sıcaklık arayışıyla iç mekanlara sızar. Özellikle sonbahar aylarında yoğunlaşır ve geniş koloniler oluşturur.