Konya Yolunda Sağlık Sırrı Atılmış

Konya–Antalya kara yolunda yol kenarına atılmış ilaç stoğu: Türkiye ilaç israfı boyutunu bir kez daha gündeme taşıdı
İhmal edilmiş paketler içinde hiç açılmamış insülin şişeleri, tansiyon düzenleyicileri ve diyabet glikoz şeritleri yer aldı.

Konya yol kenarında ne bulundu?

Yol güvenliği nedeniyle emniyet şeridine çeken Ebru İncel, boş arazide naylon torbalara konmuş ilaç kutuları fark etti.
Kutularda 350’ye yakın kutu tansiyon düzenleyicisi, 120 tek kullanımlık insülin kartuşu, 90 adet multivitamin ve 40 kutu ağrı kesici yer aldı.
Ambalajlarda son kullanma tarihlerinin 2025–2026 yıllarını gösterdiği belirlendi.
Şırıngalar kılıflarında, iğne uçları koruyucu kapaklarıyla tam olarak muhafaza ediliyordu.

Bölgeye sevk edilen Konya İl Sağlık Müdürlüğü ekipleri, atılmış ilaçların seri numaralarını ve barkod bilgilerini kayıt altına aldı.
İlaç Takip Sistemi’nden sorgulanan ürünlerin resmi dağıtım kanallarından çıkış yaptığı tespit edildi.
İncel’in 155 Polis İmdat hattına yaptığı ihbar üzerine numune alımları tamamlandı, kalan stok güvenli bir depoya transfer edildi.

Türkiye’de ilaç israfının boyutu nedir?

Sağlık Bakanlığı’nın 2022 yılı Atık İlaç Raporu’na göre geri dönüşüme gönderilen ilaç miktarı 16.045 tona ulaştı.
Toplamın yüzde 62’si açılmamış paketlerden oluştu.
Ankete katılan 3.412 eczanenin yüzde 71’i “Hasta ilacın tamamını kullanmadan yeni reçete alıyor” yanıtını verdi.
Aile hekimleri derneklerinin ortak beyanına göre reçete tekrarlarında piyasa değeri 7,3 milyar TL’lik ilaç yeniden yazıldı.

İstanbul, İzmir ve Ankara illerinde atılmış ilaç miktarı en fazla artan üç bölge olarak öne çıkıyor.
İlaç israfında en çok kayba neden olan 5 kategori:

• Diyabet ilaçları
• Tansiyon düzenleyicileri
• Kolesterol düşürücüler
• Ağrı kesiciler
• Multivitamin kompleksleri

Yasal mevzuat: Atılan ilaçlar için hangi süreçler geçerli?

Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği madde 9, eczaneler ve sağlık kurumlarının ilaç atıklarını 2 yılda bir Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği İl Müdürlüğü’ne beyan etmesini zorunlu kılar.
Belediyelerin Toplum Sağlığı Birimleri, atılmış ilaç toplama kutularının konumlandırılmasını planlar.
Konya Büyükşehir Belediyesi, 2023 yılı verilerine göre 678 ayrı noktada kutu kurdu ve 11,2 ton ilaç atığını topladı.
İlaç Takip Sistemi üzerinden düzenlenen iptal fişleri, deposuz ürünlerin yok edilmesi için ruhsatlı bertaraf tesislerine sevk edilmesini sağlar.

İhmal suçu, Kabahatler Kanunu madde 32 kapsamında bin 519 TL idari para cezası doğurur.
Ağır vakalarda ise TCK madde 181 uyarınca 2 yıla kadar hapis cezası uygulanabilir.

Depolama hataları: Isı, nem ve güneş ışığı ne kadar etkili?

Kutu ambalajının dahi açılmaması, etken maddenin stabil kalması için tek başına yeterli değildir.
Insülin için +2 °C – +8 °C aralığı kritik; 30 °C üzerinde 6 saat kaldığında protein yapısı bozulur.
Tansiyon düzenleyicileri 25 °C üstünde tutulduğunda etkinlik gücü %10–20 oranında azalır.
Çoğu antibiyotik, doğrudan güneş ışığına maruz kaldığında hidroliz reaksiyonuyla güç kaybına uğrar.

Olayda bulunan atılmış ilaçların kum çöplerinin üzerinde, gölgesiz bölgede en az 48 saat boyunca beklediği öngörülüyor.
Laboratuvar testlerinin sonuçları, maddelerin fiziksel bütünlüğünde önemli sapma olmadığını, ancak güçlü yüksek sıcaklık riski altında kaldığını ortaya koydu.

Geri dönüşüm ve ekolojik etkiler

İlaç hammaddelerinin yüzde 54’ü aktif bileşen olarak toprağa değil, su arıtma tesislerine taşınır.
Parasız filtremeler, hormon bozucu maddelerin içme suyu kaynaklarına sızmasına yol açabilir.
İstanbul Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü’nün 2021 raporu, Türkiye’de klorlu antibiyotik kalıntılarının arıtılmış suda 17,5 ng/L seviyesine ulaştığını gösterdi.
Atılmış ilaç külçelerinin yakılması durumunda, dioxin ve furan emisyonları +850 °C altında kontrol dışı kalabilir.
EN 14001 belgeli bertaraf firmaları, yüksek sıcaklık fırınlarında ilaç atığı yakımını 1100-1200 °C aralığında tutarak zararlı gaz salımını azaltır.

Kaçınılması gereken bireysel hatalar

Eczane kuralları; reçete edilen ancak kullanılmayan 14 günlük insülin kartuşünün iade edilemeyeceğini yazar.
“Son kullanma tarihi geçtiği için” şerhiyle eczaneye götürülen açılmamış kolesterol ilaçları, bile barkod silindiyse, üreticiye geri döndürülemiyor.
Çevre Müdürlükleri, lavaboya atılmış ilaç tozlarının Londra standartlarında (WHO 2020) 9 ila 12 yıl süreyle yer altı sularında iz bırakabileceğini hesaplıyor.
Aile hekimi reçeteleri iptal edilse bile, hap kutusundaki barkodun ezilmesi ilacın geri gönderimini engeller.

Kullanıcıların yapması gerekenler:

• Reçete edilmeden alınan burun spreyi gibi ürünleri, ilaç geri dönüşüm kutularına değil, belediye Çevre Birimine götürün
• Açılmamış veya eksik 30 tabletlik kutular için eczaneye “Satılmadı” belgesi düzenletin
• Soğuk zincirli ilaçları (insülin, biyolojik ürün) +2 °C altına düşmeden eczane yetkilisine teslim edin

Belediyelerin ve STK’ların projeleri

Konya Büyükşehir Belediyesi “Akıllı İlaç Kutusu” mobil uygulamasıyla, konum verisiyle en yakın toplama noktasını 400 m hassasiyetle gösteriyor.
2023 itibarıyla 7.812 kişi uygulamayı kullanarak toplam 1,8 ton ilaç iadesi gerçekleştirdi.
Türk Eczacıları Birliği “Yeşil Reçete” projesi kapsamında, 214 ilçede toplu geri dönüşüm kampanyası yürütüyor.
Green Crescent Derneği, liselerde atılmış ilaç farkındalık eğitimleriyle 15 bin öğrenciye ulaştı.
Ankara’da başlatılan “Sağlık Atığı Sıfır Noktası” programı, hastanelerden doğrudan giden elektronik fiş sistemiyle 3 ayda 4,2 ton hedeflenen atığı ikiye katladı.

Ekonomik boyut: Reçete dışı atıklar piyasayı nasıl etkiliyor?

Sosyal Güvenlik Kurumu verileri, 2023 yılı reçete bedelinin %6,9’unun tamamlanmayan tedavilerden dolayı heba edildiğini işaret ediyor.
Bir kutu losartanın ecza deposu çıkış satış fiyatı 40 TL; benzer şekilde bir kutu dulaglutid 490 TL olarak listeleniyor.
Konya olayında rastlanan 120 adet insülin kartuşü yalnızca ilk gözlemde 58.800 TL değerinde.
Reçete dışı kullanılamayan antibiyotiklerin hastaneye yatmış enfeksiyon vakalarındaki toplam harcamayı 118 milyon TL artırdığı hesaplanıyor.

Türk İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu, yurtdışı referans fiyatlarıyla uyumlu biyobenzer ilaçların lansmanında, ilave israf maliyetlerini %12 düşürdüğünü raporladı.

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

Atılmış ilaçları evde nasıl saklamalıyım?
Açılmamış kutu, 15-25 °C arası kuru ortamda raflarda 1 yıla kadar güvenle muhafaza edilebilir. Buzdolabına koymayın çünkü nemlenme kabı koruyuculu bozar.

Hangilerini eczaneden iade ettirebilirim?
Sadece seri numarası okunaklı, ambalajı açılmamış ve 25 °C altında saklanmış bir ürün eczane tarafından kontrol edilerek imha firmasına yönlendirilebilir.

Kullanım dışı aşılar toplu olarak geri ödemeye mi alınıyor?
Doğrudan aşı değil, aşı kutusundaki seri numaraları üzerinden Üretici/İthalatçı firmaya iade faturası yazılır. Bedel geri ödemesi Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından yapılır.

Evden en yakın ilaç toplama noktasını nasıl öğrenirim?
Belediyenizin web sitesinde Çevre Birimleri sekmesine girin; ilaç toplama kutusu haritası adres ve koordinat olarak listelenir. Ya da 0 850 228 00 00 Başkent Çağrı Merkezi’ni arayıp kod belirtin.

Buzdolabında duran insülin 30 °C üstüne çıkarsa ne yapmalı?
Etiketdeki ışık bandı değişikliği yoksa soğutulmuş saklama çantasıyla eczaneye teslim edin; firma test için referans numarası verir. Isı göstergesi maviye dönmüşse ilaç tamamen çürümüş demektir, imha edilmelidir.