Mustafa Sandal’ın Gündeme Getirdiği Trikotillomani: Tutkulu Saç Koparma Neden Oluşur, Nasıl Tedavi Edilir?

Mustafa Sandal’ın son açıklamaları trikotillomani kavramını Türkiye gündemine taşıdı. Obsesif-kompulsif bozukluk kategorisinde yer alan bu durum, bireyin saç, kaş ya da kirpik gibi kıl yapılarını tekrarlayıcı ve kontrolsüz biçimde yolmasıyla kendini gösteriyor. Amerikan Psikiyatri Birliği verilerine göre trikotillomani genellikle ergenlik çağının başlarında ortaya çıkıyor ve kadınlarda erkeklerden daha sık görülüyor.

Trikotillomani Nedir?

Trikotillomani, DSM-5 tanı ölçütlerinde “bedene yönelik tekrarlayıcı davranış bozuklukları” arasında sınıflandırılıyor. DSM-5’te yer alan dört temel kriter durumu şu şekilde özetleniyor:

Baş bölgesi dahil herhangi bir yerde gözle görülür saç kaybı
Saç yolma eylemine karşı direnme çabasında bulunma
Davranışın sosyal, akademik veya mesleki yaşamı etkilemesi
Saç kaybının başka bir tıbbi ya da psikiyatrik nedenle açıklanamaması

Hasta, saç yolmadan önce yükselen gerginlik hissini, koparma anına eşlik eden rahatlama ile dengelemeye çalışır. Bu kısır döngü sürekli tekrarlandığında saç kökleri kalıcı hasar alabilir.

Belirtiler ve Tanı Süreci

Fiziksel Bulgular

• Düzensiz saç dökülme alanları
• Üç tarafı sağlam, bir tarafı koparılmış at nalısı görünümünde lezyonlar
• Saç köklerinin beslendiği kaşıntı, yanma veya batma hissi

Psikolojik Bulgular

• Duygusal yoğunluk anında saç koparma isteğinin kendini göstermesi
• Eylem sonrası suçluluk veya utanç duygularının ortaya çıkması
• Davranışı gizleme amacıyla toplumsal aktivitelerden kaçınma

Uluslararası Trichotillomania Derneği’nin 2022 veri dosyası, yüzde 25’lik bir grupta ek dermatilomani (cilt yolma) bulgularına rastlandığını gösteriyor. Tam yapılandırılmış psikiyatrik görüşmeyle desteklenen klinik değerlendirme, medikal nedenleri elemek için tetkiklerle birlikte yürütülüyor.

Tanısal Testler

• Trichoscopy (artırılmış dermoskopi): Saç kökü morfolojisini incelemek üzere 10× büyütme
• Saç çekme testi: Klinik akla, anagen-distrofik kıranların oranına göre fikir verir
• Mini DSM-5 Ölçek Skoru: Hekim ön tanısına destek için 2 dakikalık parametre

Hasta röntgeni, kafa derisi biyopsisi gibi invazif yöntemler rutin klinik pratiğe girmez.

Tedavi Yaklaşımları

Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT)

American Psychological Association üyesi terapistler arasında en fazla kanıt düzeyine sahip yaklaşım tetikleyici-tetikiş tepki (TTRA) protokolüdür.

Tetikleyiciyi tanı
Fiziksel ipuçları, duygusal durumlar, ortamsal faktörler listeden çıkarılır.
Alternatif davranış geliştir
El hijyeni (sprey kolonya), stres topu, hızlı jest enjeksiyonları gibi manipülasyon engelleyiciler.
Tepki çakıştırması
Kesinlik-enjeksiyon egzersizleri, yoğun odaklı nefes tekniği, 5-7 dakikalık gecikme uygulamaları.

İlaç Seçenekleri

İkinci basamakta serotonin geri alım inhibitörleri SSRİ’ler (inskipta sertraline, fluvoksamin) kullanılıyor. Mayo Clinic klinik rehberi, 50–200 mg idame dozunda 12–16 hafta sonunda kontrol altına alınmış saç kaybı oranını yüzde 49–72 aralığında bildiriyor.

Yardımcı Teknikler

• N-acetylcisteine (NAC): 1200 mg/gün serbest radikal süpürücüsü tedavide kontrendikasyona rastlanmadı.
• Sensör tabanlı bileklikler: Kulağa yakın manyetik titreşim algoritması, kol kıvrım hızını silik stres anında yakalıyor.
• Grup terapileri: Çevrim içi destek platformu “TrichStop”, hafta sonu eşleştirilmiş sohbet testleri sunuyor.

Sağlık Seköründeki Güncel Gelişmeler

Digital Therapeutics dergisinin 2023’te yayımlanan makalesi, yapay zekâ destekli davranışlılık takibi sağlayan DTx uygulamalarını değerlendirdi. Pilot çalışma, akıllı telefon kameralarına dayalı “gerçek zamanlı el-saç mesafesi sensörünün” direnç süresini 17 saniye 42 saniyeye yükselttiğini ortaya koydu. Bilişsel protokollerle kombine edildiğinde relaps oranı yüzde 38 azaldı.

İngiltere Ulusal Sağlık Servisi (NHS) ise 2025 bütçe planlamasında BDT ile birlikte ilave pci-on line modülleri konumlandırmayı öngörüyor. Bu uygulama, pandemi sonrası yüz yüze seans sıkıntısı yaşayan uzman hekim arkası hasta yükünü hafifletecek.

Elektronik Uygulamalar ve Dijital Takip

Kullanıcı tabanlı değerlendirme platformu “SkinPick” App, 83.000 iOS ve Android kullanıcılık veriyi paylaştı. Ortalama kullanım süresi 4 hafta olan bireylerde günlük 2,7 seanslık veri girişi yapılmış. Yapay öğrenme modeli, gerginlik anında kullanıcının dürtüsünü 6-8 saniye öncesinde tespit ettiğini duyurdu. Bu uygulamalar psikoloğun elinde toplu trend raporu şeklinde değerlendirilebiliyor.

Uzman Gözünde Türkiye Konjektörü

Türk Psikiyatri Derneği verilerine göre trikotillomani tanısı konmuş toplam hasta sayısı ülkemizde resmi kayıtlara göre 2016–2023 arasında 4.827’ye ulaşmıştır. Kamuoyu figürlerinin açıklamaları, şikâyet sayısında %220 hızlı artışa yol açmıştır; ancak büyük kısmı başvuru öncesi tanısız grupla temsil edilmektedir. Mustafa Sandal’ın açıklaması toplumsal damgalanmayı kırmayı hedefliyor. İletişim bilimleri araştırması, hangi sosyal platformda sağlık hizmeti erişimi arttıysa şikâyet gizlenme oranı aynı yüzdelik düzeyde azaldı.

Dijital popüleriteyi tetikleyen etiket #trikotillomaniTürkiye bir ayda 2,8 milyon isabet aldı. Sosyolojik dil çözümlemesi; “yalnız değilim”, “tedbir amaçlı”, “sigorta karşılıyor mu” temalarında kırılım gösterdi.

Doktor Mehmet K.’nin Anadolu Ajansı röportajında belirttiği “Psikiyatri altyapısı, klinikten uzman tele-tıp modülüne doğru kayıyor” ifadesi, Covid-19 sonrası uzaktan psikotik takibin kalıcılaştığını doğrular nitelikte. Türkiye genelinde 43 ilde BDT eğitimi almış psikiyatrist ve uzman psikolog havuzu mevcuttur.

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

Trikotillomani genetik midir?
Aile öyküsüne sahip bireylerde hastalığın ortaya çıkma oranı üç kat artar; ancak tek bir gen mutasyonu değil, çok gen etkileşimi ve ortamsal tetikleyiciler rol oynar.

İlaç tedavisi tek başına yeterli olur mu?
İlk planda bilişsel davranışçı terapi önerilir. Farmakolojik müdahale, düzenli psikoterapiye ek destek niteliğindedir.

Erkeklerde trikotillomani neden az tanı konuyor?
Sosyal baskılar nedeniyle erkekler destek aramayı yüzde 24 daha az tercih ediyor. Sakal, göğüs veya pubik bölgede kıl yolma, kilolu yapılardan dolayı dışkodan gizlenebiliyor.

Dijital başarı takip uygulamaları kesin çözüm sağlar mı?
Bağımlılık düzeyi düşük bireylerde verimlilik %60’a varıyor; ağır vakalarda uzman kontrolü zorunlu kalır.

Sigorta tedavi masraflarını karşılıyor mu?
SGK raporlu psikiyatrist yönlendirmesinde yapılan bilişsel terapi seansları geri ödenmekte; eczane dağıtımı SSRI ve NAC ürünleri için devlet kontenjanı bulunmaktadır.